อุทยานแห่งชาติน้ำตกไทรโยค
อุทยานแห่งชาติไทรโยค มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 312,500 ไร่ หรือ 500 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ป่าวังใหญ่ ป่าแม่น้ำน้อย ป่าห้วยเขยง พื้นที่แม่น้ำแควน้อยทั้งสองฟากฝั่งไปจนจรดชายแดนประเทศพม่า ในท้องที่ตำบลลิ่นถิ่น อำเภอทองผาภูมิ ตำบลไทรโยค วังกระแจะบ้องตี้ และตำบลลุ่มสุ่ม อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรีได้รับการประกาศจัดตั้งให้เป็นอุทยานแห่งชาติ เมื่อวันที่ 27 ตุลาคม พ.ศ. 2523 เป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 19 ประเทศ
อุทยานฯ ไทรโยค ยังนับเป็นอุทยานฯ ทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทย นับตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้เสด็จประพาสน้ำตกไทรโยค จนเกิดเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชนในปัจจุบัน รวมถึงร่องรอยทางประวัติศาสตร์ สมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 บริเวณอำเภอสังขละบุรี ต้นน้ำตกไทรโยค ที่ครึ่งหนึ่งระหว่าง พ.ศ. 2484-2488 ญี่ปุ่นได้เกณฑ์เชลยศึกผ่านทางนี้ด้วย
สภาพภูมิประเทศของอุทยานฯ ไทรโยค นั้นส่วนใหญ่เป็นเทือกเขาสลับซับซ้อนทอดยาวจากทิศเหนือลงมาทางทิศใต้ มีความสูงอยู่
ระหว่าง 300-600 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานปลาง ด้านทิศตะวันตกจรดชายแดนประเทสพม่า มียอดเขาแขวะ เป็นยอดเขาที่สูงที่สุด สูงถึง 1,327 เมตร รองลงมา คือยอดเขาเราะแระ สูง 1,1125 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง และยังเป็นต้นน้ำลำธารสำคัญหลายสาย ทั้งต้นน้ำลำธารสายสำคัญของแม่น้ำแควน้อย และยังมีห้วยแม่น้ำน้อย ห้วยแม่น้ำเลาะ ห้วยเต่าดำ ห้วยไทรโยค ห้วยบ้องตี้ ห้วยบ้องเติ้ง และห้วยพลู
อุทยานฯ ไทรโยคมีสภาพป่าที่หลากหลายตั้งแต่ระดับความสูง 100-1,327 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง มีทั้งป่าเบญจพรรณ ที่ขึ้นปกคลุมพื้นที่ของอุทยานฯ ไว้มากที่สุด พบได้บนเทือกเขาความสูงตั้งแต่ 150-600 เมตร ป่าเต็งรัง พบทางด้านทิศใต้ของอุทยานฯ อยู่ในระดับความสูง 80-400 เมตร และป่าดิบแล้ง พบในพื้นที่ชุ่มชื้นทางทิศเหนือของอุทยานฯ โดยเฉพาะในเขตอำเภอทองผาภูมิ และทางทิศตะวันตกติดกับชายแดนประเทศพม่า อยู่ในระดับความสูง 450-600 เมตร
อุทยานฯ ไทรโยค นั้นนอกจากจะมีเรื่องราวทางประวัติศาสตร์น่าสนใจมากแล้ว ที่นี่ยังมีสถานที่เที่ยวธรรมชาติสมบูรณ์สวยงามให้คุณได้เลือกชมอีกด้วย ทั้งน้ำตกไทรโยคใหญ่ น้ำตกขนาดใหญ่สูงประมาณ 8 เมตร สายน้ำไหลผ่านหน้าผาลงมาเป็นม่านน้ำสวยงาม ด้านล่างลักษณะเป็นแอ่งน้ำลงเล่นน้ำได้ และน้ำตกไทรโยคน้อย หรือน้ำตกเขาพัง เป็นน้ำตกหินปูนที่สวยงามและเที่ยวสะดวก เพราะตั้งอยู่ริมทางหลวง หมายเลข 323 เลย สายน้ำจะไหลลดหลั่นตามหินปูนลงสู่แอ่งน้ำด้านล่างสูงประมาณ 30 เมตร เหมาะสำหรับการนั่งพักผ่อนหย่อนใจมากๆ
ค้างคาวคุณกิตติ
สำหรับคนชอบเที่ยวถ้ำที่นี่ก็มีถ้ำสวยงามโดดเด่นอยู่ 2 ถ้ำ คือ ถ้ำดาวดึงส์ อยู่ในพื้นที่หน่วยพิทักษ์อุทยานฯ ที่ ท.ย.2 (ถ้ำดาวดึงส์) เป็นถ้ำขนาดไม่ใหญ่มากนัก แต่ก็นับเป็นถ้ำที่สวยที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศไทย ภายในถ้ำที่ลึกประมาณ 800 เมตร แบ่งย่อยออกได้ถึง 8 ห้อง มีหินงอก หินย้อยสีขาวสวยงามไม่เหมือนที่ไหน และถ้ำละว้า อยู่ในหน่วยพิทักษ์อุทยานฯ ที่ ท.ย.3 (ถ้ำละว้า) ภายในถ้ำลึกประมาณ 485 เมตร มีการค้นพับฟันมนุษย์ สันนิษฐานได้ว่าน่าจะเคยเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์โบราณมาก่อน
อุทยานฯ ไทรโยค ยังมีกิจกรรมสนุกๆ ให้เลือกทำอีกมากมาย ทั้งการล่องแพชมวิวทิวทัศน์สองฟากฝั่งแม่น้ำแควน้อย การเฝ้ารอชมค้างคาวคุณกิตติ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีขนาดเล็กที่สุดในโลก ลำตัวเพียง 2.5-3.0 เซนติเมตร และหนักเพียง 1.5-2.0 กรัม อาศัยอยู่ในผืนผ่าของอุทยานฯ ไทรโยคแห่งนี้เพียงแห่งเดียว กิจกรรมเดินป่าหน่วยพิทักษ์อุทยานฯ ที่ ท.ย.6 (เต่าดำ)-ยอดเขาเราะแระ ระยะทาง 9 กิโลเมตร และยังมีเส้นทางล่องแก่ง ลำห้วยแม่น้ำน้อย ระยะทาง 20 กม. จากหน่วยพิทักษ์อุทยานฯ ที่ ท.ย. 8 (เขารวก)-หน่วยพิทักษ์อุทยานฯที่ ท.ย. 5 (แม่น้ำน้อย) อีกด้วย มาเที่ยวที่นี่ที่เดียวได้ครบทุกอรรถรสเลย